Betekenis: Gebruik van het werkwoord als aansporing, zoals: ‘Laten we gaan’. De vorm van de aansporende wijs is een afgeleide van de preformatieve conjugatie. Bedoeld zijn de aansporingen voor de eerste persoon, enkelvoud en meervoud. Deze hebben een eigen vorm, herkenbaar aan het achtervoegselה ָ++. De tweede en derde persoon kunnen ook samengaan met een aansporing, maar deze wordt hier beschouwd als functie van de jussieve wijs.
Betekenis: Het gewone gebruik van het werkwoord, om iets mee te delen dat werkelijk gebeurt, zoals in: ‘Zij komen vandaag’. In het Hebreeuws zijn dit de vormen van de afformatieve en preformatieve conjugatie (of: qatal en jiqtol), die worden vervoegd naar persoon, geslacht en getal.
Betekenis: Accenten helpen enerzijds de woorden en zinnen goed beklemtoond uit te spreken, anderzijds scheiden of verbinden zij de woorden in een zin. De belangrijkste scheidende accenten (distinctieven) zijn de sof passoeq ++׃++ aan het einde van elk vers, de silloeq en mèteg ++ֽ++ bij de laatste hoofdklemtoon,de hoofdversdeler ‘atnaach ++֑++ en de versdeler zaqeef ++֔++. Het belangrijkste verbindende accent (coniunctief) is de munaach ++֣++. Daarnaast kent het Hebreeuws de ‘verbinder’ maqqeef ++־++, die de woorden tot een eenheid maakt.
Betekenis: Woord of morfeem (klein, betekenisdragend element) dat als bijbehorend bij een woord aan de achterkant van dat woord wordt geplaatst en nooit zelfstandig kan voorkomen. Hier wordt met de term 'suffix' altijd het Hebreeuwse enclitische (samensmeltende) verbonden persoonlijke voornaamwoord bedoeld. Vergelijk: voorvoegsel.
Betekenis: Ook wel perfectum of qatal genoemd. Naast de preformatieve conjugatie (PC) een werkwoordstijd, die in teksten vaak een constaterend terugkijken op het verleden aanduidt. De vervoegingen kenmerken zich door achtervoegsels aan de drie-radicalige grondstam. Naast de indicatieve persoonsvormen is een afgeleide van de afformatieve conjugatie het deelwoord.
Betekenis: Verkorte of ‘afgeknotte’ vorm van het werkwoord, waarbij de laatste onbeklemtoonde klank wegvalt en het accent naar voren verschuift. Dit gebeurt met name in de jussieve vormen en bij de imperatieven van de zwakke werkwoorden van het type tertiae hee.
Betekenis: Gehele of gedeeltelijke gelijkwording van twee aan elkaar grenzende medeklinkers, zoals: "onmiddellijk" dat wordt uitgesproken als "om-middellijk". In deze cursus wordt de term in het bijzonder gebruikt wanneer de letter ++נ++ (noen) wegvalt tegen een volgende letter. De noen laat hierbij een verdubbeling (dageeš) achter in de volgende letter. Een tweede voorbeeld is het koppelteken ++ו++ (waw), dat tot ++וּ++ - oe wordt vóór medeklinkers met šewa alsmede voor de letters ++ב++ (beet), ++מ++ (meem) en ++פ++ (pee). Het tegenovergestelde fenomeen bij klinkers noemen we dissimilatie.
Betekenis: Werkwoordsstam, ook ‘grondstam’ of qal (‘kale stam’) genoemd. De basisstam komt overeen met de drie-radicalige wortel van het werkwoord, die bij de meeste werkwoorden wordt gevocaliseerd als: ++קָטַל++ - qaatal. Met deze wortel worden de verschillende vormen van de afformatieve en preformatieve conjugatie gevormd. Gewoonlijk wordt met ‘basisstam’ het ‘gewone’, actieve gebruik van het werkwoord bedoeld (oftewel: qal). Niettemin wordt naast het actieve qaatal (‘hij doodt’) ook de bijbehorende nif‘al–stam, dat is de variant niqtal (‘hij wordt gedood’) gerekend tot de basisstam. Deze wederkerige of passieve betekenis wordt gekenmerkt door de letter ++נ++ (noen) die aan de stam is toegevoegd.
Betekenis: Samengestelde of ‘composiet’-vocalen, die bestaan uit de combinatie van een šewa mobile en de vocaal qamets, patach of segol. De vocalen staan vrijwel alleen bij keelletters en klinken kort. Vergelijk: klinkers.
Betekenis: De dageeš is een punt in de letter. De dageeš lene (een ‘lichte verscherper’) geeft in de begadke__p__at-letters aan dat deze letter hard moet worden uitgesproken. Dit laten wij alleen nog horen bij de letters ++ב++ (beet), ++כ++ (kaf) en ++פ++ (pee). Een verdubbeling van de letter wordt aangegeven met de dageeš forte (een ‘krachtige versterker’). Aan een letter met de dageeš forte gaat vanzelfsprekend altijd een vocaal vooraf. De punt in de slotletter ++ה++ (hee) noemen we een mappieq. Deze geeft aan dat de hee hier geen leesmoeder is. Keelletters laten zien niet verdubbelen.
Betekenis: Naast de infinitief een nominale vorm van het werkwoord, zoals: ‘Hij, die maakt’ of ‘de makende’. Het deelwoord wordt gerekend tot de afformatieve conjugatie. Participia kunnen functioneren als gewone zelfstandige of bijvoeglijke naamwoorden. Zij kunnen dus in het enkel- of meervoud worden gezet en worden voorzien van voorzetsels en suffixen. Een onthoudwoord voor de vocalisatie van het actieve en passieve deelwoord in de grondstam (qal) is: mooi geel katoen.
Betekenis: Veranderingen van één of meer klinkers in een woord of woordverband, zodanig dat zij minder op elkaar lijken, zoals: "d'r haar". Een voorbeeld in het Hebreeuws is dat het lidwoord ++הַ++ - ha, kan worden tot ++הֶ++ - he wanneer de eerstvolgende klinker een qamets is. Het tegenovergestelde fenomeen bij medeklinkers noemen we assimilatie.
Gebiedende wijs of modus imperativus
Betekenis: Gebruik van het werkwoord als gebod of bevel, zoals: ‘Ga!’. De vormen van de gebiedende wijs wordt gerekend tot de preformatieve conjugatie en zijn er uitsluitend voor de tweede persoon. Imperatieven kunnen in het Hebreeuws niet worden ontkend, vergelijk de verhinderwijs.
Betekenis: Gebruik van het werkwoord als bevel of wens, zoals: ‘Hij moet gaan’, ‘moge hij gaan’, of ‘laat hij gaan’. De Hebreeuwse jussieve vormen zijn meestal gelijk aan de indicatieve vormen van de preformatieve conjugatie en bestaan voor de tweede en derde persoon. De vormen van de eerste persoon worden hier gerekend tot de aansporende wijs. Gebruik van de jussieve mode is herkenbaar door grammaticale aanwijzingen in de tekst. Het best passende hulpwerkwoord kan men kiezen op basis van de semantische context. Naast een zelfstandig gebruik wordt de jussief gebruikt als bouwsteen voor de vertelmode en de verhinderwijs.
Betekenis: Ook gutturalen genoemd. De Hebreeuwse keelletters zijn de ++א++ (‘alef), ++ה++(hee), ++ח++ (cheet) en ++ע++ (‘ajin). De ++ר++ (reeš) gedraagt zich vaak als keelletter. De twee belangrijkste kenmerken van keelletters zijn dat ze van nature een voorkeur voor de aa of è-klank hebben en dat ze zich niet laten verdubbelen. Als de verdubbeling niet door kan gaan vindt in de lettergreep die eigenlijk had moeten worden afgesloten met de keelletter compensatie plaats: de lettergreep wordt open en krijgt een lange klinker. Of er treedt virtuele verdubbeling op: de vocaal blijft dan kort.
Vocalen, soms gekoppeld aan een leesmoeder, zoals vastgesteld door latere tekstoverleveraars en te verdelen in volledige (zie hieronder) en onvolledige (zie šewa en chateef-vocalen) klinkers. De volledige klinkers zijn de volgende: ++ָ++ - qamets, lange aa; ++ַ++ - patach, korte a; ++ֶ++ - segol, korte e; ++ֵ++ – tseree, lange ee; ++ִ++ - chiereq, lange of korte ie; ++ֹ++ – cholem, lange oo; ++ֻ++ - qibboets, lange of korte oe.
Betekenis: Leesmoeders zijn medeklinkers die men als klinker is gaan gebruiken. Letters die zich hiervoor lenen zijn de ++ו++ (waw, die staat voor oo of oe), ++י++ (jod, ie, ee of è), ++א++ (alef, alle lange klinkers) en ++ה++ (hee, uitsluitend aan het einde van het woord voor aa, ee, è of oo). Deze letters zijn leesmoeders als er een verwante klinker aan voorafgaat en er geen klinker meer op volgt.
Betekenis: Letters die zacht (zonder dageeš) of hard (met dageeš) kunnen worden uitgesproken. Dit zijn de letters ++ב++ (beet), ++ג++ (gimel), ++ד++ (dalet), ++כ++ (kaf), ++פ++ (pee) en ++ת++ (taw). Onthoudwoord: begadke__p__at.
Betekenis: De onvervoegde vorm van het werkwoord, ook ‘het hele werkwoord’ genoemd, zoals: het komen. Hier tegenover staat het finitum, dat is de vervoegde vorm van het werkwoord. In het Hebreeuws zijn er twee infinitieven, gerekend tot de preformatieve conjugatie: de ‘gewone’ infinitief (infinitivus constructus) en de absolute infinitief (infinitivus absolutus). De gewone infinitief wordt zoals in het Nederlands gebruikt en kan bijvoorbeeld worden verbonden met voorzetsels en suffixen. De absolute infinitief staat geïsoleerd en heeft onveranderlijke vocalen. Een functie van de absolute infinitief is het gebruik als bevel.
Betekenis: Vocaal ++ָ++ - lange aa en korte o. De qamets wordt uitgesproken als een lange aa, tenzij hij staat in een gesloten lettergreep zonder accent. In dat geval wordt de qamets uitgesproken als een korte o en ‘qamets chatoef’ genoemd. De qamets direct voor een chateef-vocaal wordt een qamets chatoef, zoals in: ++נָעֳמִי++ - no‘omie. De qamets voor een qamets chatoef wordt soms een qamets chatoef, afhankelijk van het type voorvoegsel waarin de eerste qamets staat. In de Biblia Hebraïca Stuttgartensia wordt het accentteken bij vervoegingen van de afformatieve conjugatie soms achterwege gelaten. De eerste qamets in deze werkwoorden lezen we alsof er een accentteken zou staan, zoals: qaatelaa, “zij heeft gedood” (niet: qotlaa).
Betekenis: Type zelfstandig naamwoord of werkwoordsvorm (meestal infinitief) waarbij de onbeklemtoonde klinker segol als hulpvocaal is ingeschoven in de tweede lettergreep, zoals: ++מֶלֶךְ++ – melek (koning). Dit type naamwoord ontstond nadat oude uitgangen waren weggevallen en sommige naamwoorden eenlettergrepig en dubbel gesloten werden, zoals in: ++מַלְךְ++ - malk. De stamvocalen aa, ie en oe assimileerden tot è, ee en oo.
Betekenis: De šewa is een dubbele punt onder een letter, die op twee manieren wordt gebruikt. De šewa quiescens (een ‘stomme šewa’) staat onder een letter die geen klinker bij zich draagt en waarbij ook geen klinker wordt uitgesproken, zoals in: ++יִקְטֹל++ – jiqtol. De šewa mobile (een ‘bewegelijke šewa’) duidt een toonarme e aan, zoals in: ++קְטֹל++ – qetool. Er zijn vier situaties waarin de šewa mobile is: als hij bij de eerste letter van het woord staat, als er een dageeš in de bijbehorende letter staat, als hij volgt op een lange klinker en als hij volgt op een šewa (de eerste is automatisch quiescens).
Betekenis: Werkwoordsstam, ook ‘causatieve stam’ genoemd. De stam kenmerkt zich door het voorvoegsel ++הַ++ (ha) en heeft gewoonlijk een oorzakelijke (causatieve) betekenis. De ‘gewone’ of actieve vorm is de stam hif‘iel. De bijbehorende passieve betekenis of hof‘al-stam is te herkennen aan het voorvoegsel ++הַ++ (ha) in combinatie met de oo of oe-klank.
Betekenis: Statieve werkwoorden zijn werkwoorden die een toestand of een eigenschap uitdrukken, zoals: ‘klein zijn’. Statieve werkwoorden zijn altijd onovergankelijk: er kan geen lijdend voorwerp bij worden geplaatst en ze kunnen niet passief worden gemaakt. In het Hebreeuws variëren de sterke statieve werkwoorden in vocalisatie op de grondstam, meestal met de klanken aa - ee en aa - oo. Fiëntische werkwoorden zijn de werkwoorden die niet statief zijn. Zij zijn altijd overgankelijk.
Betekenis: Een verbinding van twee Hebreeuwse naamwoorden, doorgaans wordt de verbinding van een woord met een tweede woord door middel van een maqqeef bedoeld. De verbinding drukt uit dat de twee woorden bij elkaar moeten worden gedacht, meestal bezittelijk (possesief, zoals: “het paard van de koning”) of relationeel (zoals: “de inwoners van Jeruzalem”). Het eerste woord van de verbinding staat in de status constructus (dit is het nomen regens). Dit woord ontleent zijn bepaaldheid aan het tweede woord, dat in de status absolutus staat (het nomen rectum). Het eerste woord heeft dus geen lidwoord en staat bovendien zijn (hoofd)accent af aan het tweede woord, waarmee het een nieuwe klankeenheid vormt.
Betekenis: Sterke werkwoorden zijn werkwoorden met drie onveranderlijke radicalen, die hetzelfde vervoegingspatroon volgen. Men vindt in alle vormen de drie radicalen van de wortel terug. Een aparte groep binnen de sterke werkwoorden vormen de werkwoorden met keelletters, die klankveranderingen met zich mee kunnen brengen. Bij zwakke werkwoorden zijn één of meer radicalen instabiel. In de verschillende vervoegingen kunnen één of twee radicalen assimileren of worden uitgestoten (elisie). Vergelijk de zwakke werkwoorden: primae noen; primae waw-jod; tertiae hee; mediae vocalis; en ultimae geminatae.
Verdubbelingsstam
Betekenis: Werkwoordsstam, ook ‘intensiefstam’ genoemd. De stam kenmerkt zich door een verdubbeling (dageeš forte) van de tweede radicaal van de wortel en kan een actie of doen uitdrukken (factitief), een intensieve betekenis hebben, of een herhalende betekenis hebben (iteratief). De ‘gewone’ of actieve vorm is de stam pi‘el. De bijbehorende passieve betekenis of pu‘al-stam is te herkennen aan de verdubbeling in combinatie met de oe-klank. De wederkerige betekenis heeft een verdubbeling in combinatie met het voorvoegsel הִת++ (hit, hitpa‘el-stam).
Betekenis: Genegeerde (negatief gemaakte) tegenhanger van de gebiedende wijs. In het Hebreeuws geconstrueerd met gebruik van ++אַל++ – ‘al’ (niet) + een vorm van de jussieve wijs.
Betekenis: Verteltijd, ook wel imperfectum consecutivum genoemd, zoals in het Nederlands: ‘En toen ging hij weg’. Deze mode is in het Hebreeuws herkenbaar als wajjiqtol-vorm, namelijk aan de constructie: wa + verdubbeling (dageeš forte) + een vorm van de preformatieve conjugatie in de jussieve wijs.
Betekenis: Woord of morfeem (klein, betekenisdragend element) dat als bijbehorend bij een woord aan de voorkant van dat woord wordt geplaatst. Bekende voorbeelden in het Hebreeuws zijn de proclitische (dat is: ‘samengesmolten’, bijvoorbeeld: ‘’k Maakte…’) voorzetsels, copula ++ו++ (waw), lidwoord en het voorvoegsel ++הַ++ (ha) bij de causatieve stamformaties van het werkwoord. Ook niet-proclitische woorden kunnen als voorvoegsel worden gebruikt, bijvoorbeeld het vragende voornaamwoord ++מָה++ dat aan het woord wordt gebonden met een maqqeef. Vergelijk: achtervoegsel.
Betekenis: Werkwoorden die met een ++נ++ (noen) beginnen, aangeduid als ++נ++ //++פ++ (pee-noen). Veel van deze werkwoorden zijn van oorsprong twee-radicalig, dus een-lettergrepig. De noen is meestal aan de wortel toegevoegd en geeft òf een beweging aan, òf is klanknabootsend. In de vervoegde vormen valt op dat de noen gemakkelijk assimileert aan de volgende consonant en daarin, zo mogelijk, een verdubbeling oplevert. Soms gaat de noen verloren in de imperatief en infinitief. Het werkwoord ++לקח++ – laqach, ‘nemen’, gedraagt zich als contrair woordpaar met ‘geven’ volgens het type primae noen.
Betekenis: Werkwoorden die van oorsprong met een ++ו++ (waw) of ++י++ (jod) beginnen, meestal geworden tot ++י++ (jod), aangeduid als ++וי++ // ++פ++ (pee-waw/jod). De werkwoorden drukken vaak een toestand uit of, als de waw als wortelaugment secundair is, een handeling of beweging. In de vormen van de preformatieve conjugatie in de basisstam (qal) valt de jod weg, evenals bij de infinitivus constructus. De oorpsronkelijke ++ו++ (waw) verschijnt in de stamformatienif‘al, hif‘il en hof‘al. Sommige werkwoorden, primae-jod genoemd, behouden de eerste radicaal jod in qal en in hif‘il. Het werkwoord ++הלך++ – haala__k__, ‘gaan’, gedraagt zich volgens het type primae waw-jod.
Betekenis: Werkwoorden die in de wortel een vocaal hebben en daardoor eenlettergrepig zijn (vandaar: ‘holle wortel’), aangeduid als ++וי++ // ++ע++ (‘ajin-waw/jod). Dit type werkwoord vertoont in alle stamformaties afwijkingen van het gewone sterke werkwoord. In de afformatieve conjugatie is er sprake van een werkwoordelijk gebruik van een bijvoeglijk naamwoord (geconjugeerd verbaaladjectief), zoals ‘overeind’, ‘rechtop’, dat ‘hij staat overeind’ wordt. Omdat men van de qatal-vorm vaak niet de vocaal kan aflezen, wordt dit type werkwoord in woordenboeken weergegeven in de infinitief van qal.
Betekenis: Werkwoorden die van oorsprong met een ++ו++ (waw) of ++י++ (jod) eindigen, geworden tot ++ה++ (leesmoeder hee), aangeduid als ++ה++ // ++ל++ (lamed-hee). Dit type werkwoord vertoont door de zwakke slotvocaal in alle stamformaties afwijkingen van het gewone sterke werkwoord In tegenstelling tot andere zwakke werkwoordtypen kent het type tertiae hee aparte, verkorte vormen voor de jussieve wijs, waarbij de uitgang ++ה ֶ++- e wegvalt. De infinitieven eindigen op ++וֹת++ – oot. Twee veelvoorkomende zwakke werkwoorden, ++היה++ – haajaa, ‘zijn’, en ++חיה++ - chaajaa, ‘leven’, leveren weinig problemen op. Een bijzonder werkwoord is ++חוה++, - chaawaa, ‘zich neerbuigen’, dat de stamformatie hišt‘afal gebruikt, met ++הִשְׁתְּ++ - hišt als preformatief element.
Betekenis: Werkwoorden die met twee dezelfde medeklinkers eindigen, aangeduid als ++ע++ // ++ע (‘ajin-‘ajin). Dit type werkwoord vertoont in alle stamformaties afwijkingen van het gewone sterke werkwoord. Er kunnen twee vormen worden onderscheiden: de primaire, eenlettergrepige stamvorm, die statief is, en de tweelettergrepige stamvorm, die fiëntisch is. Opvallend zijn de onregelmatigheden in de verdubbelingsstammen, waardoor deze niet pi‘el, pu‘al en hitpa‘el worden genoemd, maar polel, polal en hitpolel.
Start video Het sterke werkwoord 04
Stop