Gilbert Keith Chesterton was een Engelse schrijver. Zijn oevre bevat filosofie, gedichten, toneelstukken, journalistieke artikelen, literatuur- en kunstkritieken, biografiën, christelijke apologetiek en fictie, waaronder fantasy en detectives. Naast het schrijven was Chesterton politiek actief, participeerde hij in publieke debatten en gaf hij lezingen. Chesterton is vooral bekend vanwege zijn fictie, zoals The Man Who Was Thursday, en zijn apologetische werk, waaronder Orthodoxy en The Everlasting Man. Door de jaren heeft Chesterton echter onterecht aan bekendheid ingeboet. Chesterton heeft als bijnaam 'prins van de paradox', omdat hij ervan hield spreuken en gezegden op hun kop te zetten. Daarnaast ontwierp Chesterton samen met Hilaire Belloc het distributisme, de economische filosofie die de middenweg is tussen het socialisme en het kapitalisme. Deze zogenaamde derde weg is gestoeld op het katholieke gedachtengoed. In dit dossier ligt de nadruk op Chestertons apologetiek en zijn politieke opvattingen en hoe dit samenhangt met zijn katholieke geloof.
Gilbert Keith Chesterton is geboren in Campden Hill in Kensington (Londen) op 29 mei 1874. Aan de Slade School or Art volgde hij een opleiding tot illustrator. Daarnaast kreeg hij literatuurlessen aan het University College London. Van geen van beide opleidingen heeft hij het diploma behaald. Vanaf 1896 ging Chesterton werken voor de Londense uitgevers Redway en T. Fisher Unwin. Ondertussen ging hij aan de slag als freelance kunst- en literatuurrecensent, en hij trouwde in 1901 met Frances Blogg, met wie hij de rest van zijn leven samen zou blijven. Als journalist kreeg Chesterton vanaf 1902 voeten aan de grond met een wekelijkse column in de Daily News en vanaf 1905 werd hij ook columnist bij The Illustrated London News. Het occultisme sprak hem rond die tijd erg aan en hij deed experimenten met ouija borden. Al ouder wordend, werd hij een serieuzer christen en in 1922 bekeerde hij zich tot het katholicisme.
Wat betreft persoonlijkheid moet Chesterton een goedlachs en gezellig iemand zijn geweest. Hij was lang (1 meter 93) en gezet, zijn verschijning kon je niet ontgaan. Op straat liep hij rond in een cape en een verfrommelde hoed, een sigaar in de hoek van z'n mond en een degenstok (soms ook een mes of geladen revolver) in zijn hand. Hij was verstrooid van aard en had soms geen idee waar hij ook alweer naar toe ging. Een beroemde anekdote meldt dat Chesterton eens een telegram stuurde naar zijn vrouw met de vraag waar hij naar op weg zou zijn. Zijn vrouw antwoordde: “Naar huis”. Chesterton bevond zich graag onder de mensen en was een bedreven deelnemer aan debatten. Op 14 juni 1936 overleed Chesterton in Buckinghamshire. Collega-schrijver, vriend, theoloog en priester Ronald Knox, wiens bekering naar het katholicisme deels was veroorzaakt door Chesterton, verzorgde de uitvaartsdienst in de Westminster Cathedral van Londen. De Chesterton Society is van mening dat Chesterton een zaligverklaring zou moeten krijgen van de paus.
Chesterton groeide op met de verhalen en boeken van de sociaal bezorgde Charles Dickens, fantasy-schrijver en apologeticus George MacDonald, schrijver en artiest William Morris en de sprookjes van Andrew Lang. Hij is gevormd en zichtbaar beïnvloed door de thema's en genres van deze verhalen. Chesterton werd daarnaast beïnvloed door vrienden, zoals George Bernard Shaw, H.G. Wells, Bertrand Russell en Hilaire Belloc. Met deze vrienden ging hij vaak een vriendschappelijk debat aan, en ze waren het lang niet altijd eens. Shaw werd in de Time Chestertons “friendly enemy” genoemd. Soms was het meningsverschil sterker. The Outline of History (1919) van H.G. Wells werd door Chesterton beantwoord met het totaal tegenovergestelde The Everlasting Man (1925). (zie kopje 'De eeuwige mens')
Nog vóór Chesterton katholiek werd, hield St. Franciscus van Assisi hem al behoorlijk bezig. Joseph Pearce laat in Literary Giants: Literary Catholics (2005) zien hoe deze heilige aanwezig was op de hoogte- en dieptepunten van Chestertons leven. In feite keek St. Franciscus vanaf het begin van Chestertons leven over diens schouder heen, toen de jonge Gilbert door een verhaal werd geïntroduceerd tot de man die zijn bezittingen opgaf en Christus ging volgen: “From the moment the wide-eyed Gilbert first heard the story of Saint Francis, he knew he had found a friend.”
Slechts één jaar na zijn bekering tot het katholicisme voltooide Chesterton zijn boek over St. Franciscus, wiens naam hij tevens had aangenomen bij zijn toetreding tot de katholieke kerk. Met zijn boek over de heilige Franciscus wilde Chesterton aan de “alledaagse moderne buitenstaander” vertellen: “Hier hebt u een histories personage dat ongetwijfeld [de] interesse van velen onder ons heeft weten op te wekken, door zijn vrolikheid, zijn romantiese verbeelding, zijn geestelike hoofsheid en kameraadschap”. (p. 7-12) Vanuit deze methode kwam Chesterton tot verfrissende inzichten over St. Franciscus.
Chesterton staat in de traditie van het realisme, net als onder anderen J.R.R. Tolkien, met Thomas van Aquino als lichtend voorbeeld. De kern van het realisme is iets als waarheid zien en verdedigen, terwijl anderen dit als onwaar beschouwen. De waarheid waar Chesterton en Tolkien van overtuigd waren, is het christelijk geloof. Voor beide schrijvers waren fictie en fantasie de middelen bij uitstek om aan deze waarheid een (hernieuwd) gezicht te geven. Alison Milbank, auteur van Chesterton and Tolkien as Theologians (2007), zei in een interview hierover:
“Chesteron gives a very courageous positive view of being and life itself as a good thing, and his stories are fantastic but always bring you back to the ordinary seen freshly as wonderful and exciting. Anyone who knows Tolkien's essay, On fairy-stories, will recognize the similarity to Tolkien's second function of fantasy as escape from the world we know to a world of golden and silver trees, so that we may return and see ordinary apple trees as having a depth of being we never before perceived. We recover a clear view of things as we were meant (by God) to see them.”
Chesterton schreef in 1933, drie jaar voor zijn overlijden, een boek over Thomas van Aquino: “Met dit boek bedoelt de schrijver niet meer dan een populaire schets te geven van een grote historische figuur, die recht heeft op grotere populariteit. Hij heeft zijn doel bereikt, als het boek hen, die nauwelijks over St. Thomas van Aquino gehoord hebben, ertoe brengt, meer over hem te gaan lezen in betere boeken.” (p. 7)
Pro-Boer
Chesterton was pro-Boer inzake de Boerenoorlog die van 1899 tot 1902 woedde in Zuid-Afrika. Deze oorlog kan wordt ook wel de Tweede Boerenoorlog, Zuid-Afrikaanse Oorlog of Anglo-Boerenoorlog genoemd. Uit de laatste benaming valt af te leiden dat dit een oorlog was tussen de het Britse rijk en de afstammelingen van Nederlandse kolonisten (ook wel Boeren of Afrikaners genoemd). Wie wil lezen wat Chesterton hierover schreef, kan terecht bij zijn journalistieke werk: The Defendant, Twelve Types en Heretics.
De derde weg
Chesterton veranderde zijn politieke stroming samen met mede-christen en vriend Hilaire Belloc van het liberalisme naar het distributisme. Het distributisme is een economische filosofie die inhoudt dat productiemiddelen zo goed mogelijk verdeeld worden onder de bevolking, in plaats van in bezit te zijn van de staat (socialisme) of een kleine groep individuen (kapitalisme). Vandaar dat het distributisme 'de derde weg' van de economische filosofie wordt genoemd. Chesterton en Belloc zijn bedenkers en oprichters van deze stroming. Chesterton beschreef het distributisme in What's Wrong with the World (1910).
Father Brown
In 1922 bekeerde Chesterton zich van het anglicisme tot het katholicisme. Het fictieve karakter van detective Father Brown is gebaseerd op Father John O'Connor (1870-1952), een priester in Bradford die betrokken was bij Chestertons bekering tot het katholicisme in 1922. O'Connor schreef hier een boek over: Father Brown on Chesterton (1937). In 1954 verscheen een extract van de verhalen over de geestelijke speurneus op het witte doek met de film Father Brown (The Detective in de VS).
Een metafysische nachtmerrie
The Man Who Was Thursday (1908) is Chestertons beroemdste boek. Het werk is wellicht nog bekender dan Chesterton zelf, en wordt steeds opnieuw weer uitgegeven. Allereerst is The Man Who Was Thursday een bijzonder kunstig geschreven en spannend detectiveverhaal, maar daarmee is de kous niet af. De roman is beter te categoriseren als 'metafysische thriller', omdat de spanning dieper gaat en fundamenteler is dan een doorsnee detective. De vraag waar het om draait: Wie is Zondag?
The Man Who Was Thursday symboliseert de verandering van het fantasy-genre van nonsens in nachtmerrie. Adam Gopnik beschreef het boek als “(...) one of the hidden hinges in twentieth-century writing, the place where the nonsense-fantastical tradition of Lewis Carroll and Edward Lear pivots and becomes the nightmare-fantastical tradition of Kafka and Borges.” (The Newyorker, juli 2008)
Prins van de paradox
In Christianity Today schreef J.D. Douglas het artikel G.K. Chesterton, the Eccentric Prince of Paradox (2001) over de beroemde bijnaam van Chesterton: Prins van de paradox. Chesterton kwam er vrij snel achter dat de paradox het middel bij uitstek was om de waarheid boven tafel te krijgen. Een paradox is in Chestertons woorden: “truth standing on its head to gain attention”. Chesterton bezat humor en de gave om gevat uit de hoek te komen. Deze kwaliteit in combinatie met een sterk gevoel voor logica wendde hij aan om het christelijk geloof van onderbouwing te voorzien.
Een aantal apologetieke en paradoxale quotes van Chesterton:
Orthodoxie
Orthodoxy (1908) is ten diepste een apologetisch werk dat vormgegeven is als een spirituele zoektocht van een individu. De reis is gesitueerd in Engeland en de hoofdpersoon vertrekt van de zuidkust. Hij trekt er op uit, maar komt uiteindelijk terug waar hij begonnen was. De reis is niet voor niets, volgens Chesterton. Hij zegt dat de reiziger de plek van zijn jeugd met nieuwe ogen bekijkt, juist als hij daar een tijdje is weg geweest. Het is Chestertons eigen zoektocht. Alison Milbank, auteur van Chesterton and Tolkien as Theologions (2007), zegt in een interview: “Chesterton’s story of how he came to Christianity himself, Orthodoxy, is brilliant: witty, paradoxical, and it makes you see reality in a totally new way.”
De eeuwige mens
Waar Orthodoxy een weerslag van Chestertons persoonlijke spirituele reis en voor de bekering van het anglicisme naar het katholicisme geschreven is, beschrijft The Everlasting Man (1925) de collectieve spirituele reis van de mensheid (of tenminste die van de Westerse maatschappij) en schreef Chesterton dit boek drie jaar na zijn bekering tot het katholicisme. The Everlasting Man is bijna honderd jaar geleden geschreven en nog steeds een beroemd apologetisch werk. Het boek is verdeeld in twee onderdelen: 'On the creature called man' en 'On the man called Christ'. Chesterton laat in dit boek zien hoe de geschiedenis eruitziet vanuit het christelijk standpunt. Tot op zekere hoogte is het een reactie op het boek van H.G. Wells' Outline of History waarin wordt uitgegaan van de evolutionaire oorsprong van de mens en het bestaan van Jezus wordt ontkend. The Everlasting Man is een invloedrijk apologetisch werk, dat in veel mensenlevens een grote rol heeft gespeeld in de bekering tot het christelijk geloof. Een voorbeeld daarvan is C.S. Lewis, die onder andere door dit boek tot geloof is gekomen.
Chestertons apologetiek, paradoxen en virtuoze stijl zijn van grote invloed geweest op veel mensen. Zoals hierboven vermeld staat, is C.S. Lewis mede door Chesterton een christen geworden. Een andere bekende christen, Philip Yancey, zou Orthodoxy kiezen als hij op een eiland zat en maar één boek mee mocht nemen. Evelyn Waugh, wederom een schrijver die op latere leeftijd de katholieke kerk omarmde, was evenals Chesterton in meerdere genres actief, zoals satire, autobiografie, biografie en roman. Amerikaans journaliste en activiste Dorothy Day kwam op haar 30e tot geloof en werd overtuigd distributist. Ze was mede-oprichter van de Catholic Worker Movement en noemde zichzelf een 'christelijke anarchist'. Dorothy Day was geïnspireerd door Chestertons woorden, die ze vaak citeerde om op te komen voor de armen en de daklozen. Voorts zijn detectiveschrijvers zoals Agatha Christie en John Dickson Carr dankbaarheid verschuldigd aan Chesterton, vanwege zijn verrijking van het detectiveverhaal. Een vreemde eend in de bijt is mediawetenschapper en filosoof Marshall McLuhan, die als één van de eersten bijdroeg aan de bestudering van mediatheorie. Van hem zijn de beroemde uitspraken “the medium is the message” en “the global village”. Aan Chesterton heeft hij allereerst zijn bekering van agnost tot katholiek te danken. Maar ook als je zijn uitspraken beter bekijkt, ontdek je Chesteroniaanse paradoxen. 'Het medium is de boodschap' is een prachtige tegenstelling, bedoeld om na te denken over de kracht van het medium. Er bevindt zich tot slot ook een Nederlander in dit gezelschap. Willem Jan Otten, die zich op latere leeftijd bekeerde tot het katholicisme. Van Ottens hand verscheen de essaybundel Waarom komt U ons hinderen (2006) met veertien essays over zijn helden, waaronder Chesterton, Lewis, Vondel, Augustinus en andere christenen.
Journalistiek
Fictie
Non-fictie
Poëzie
