Hieronymus’ Vulgata zou geweldig invloedrijk worden in de kerk en de maatschappij in het Westen. Gedurende vele eeuwen was dit de versie van de Bijbel die niet alleen gezaghebbend was, maar zelfs ook de enige die westerse christenen ter beschikking stond. In de zevende eeuw was de Biblia sacra vulgata al verspreid geraakt in Italië, Afrika, Spanje, Gallië en zelfs in Ierland. De invloed van dit werk, bijvoorbeeld ook op de zich ontwikkelende Britse taal, zou ook na deze periode niet aflaten. In de Middeleeuwen en de Renaissance bepaalde de Vulgaat al de woorden die werden gekozen voor de teksten van de liturgische gebeden. Ook vormde zij de basistekst voor de studie van de Schrift, de filosofie en de theologie. Hymnen die eeuwen door brede lagen van de bevolking werden gezongen en die aldus doorwerkten in harten en hoofden, hadden fragmenten uit de Vulgaat als uitgangspunt. Zelfs toen in de periode van de Moderne Devotie en later de Reformatie de behoefte werd gevoeld de Schrift in de volkstaal te vertalen, vormde de Vulgaat de basistekst. Ook de argumenten voor standpunten in de theologische debatten werden onderbouwd met citaten uit de Vulgaat: door Reformatoren als Calvijn én door Contrareformatoren als Bellarminus. Tot ijkpunt voor de canoniciteit van de boeken van het Oude en Nieuwe Testament werd de Vulgaat door de concilievaders van Trente verklaard.

Het belang dat werd toegekend aan de Vulgaat blijkt ten slotte ook uit de talrijke wetenschappelijke-kritische edities die er gedurende de eeuwen van werden gemaakt. Afgezien van de honderden vroege edities, waarvan de door Johann Gutenberg en Johann Fust in 1455 gepubliceerde een zeer belangrijke was, zijn de editie van Erasmus 1516 en de Biblia Sacra Vulgatæ Editionis Sixti Quinti Pontificis Maximi iussu recognita atque edita (1592, 1593, 1598) invloedrijk geweest. Deze Clementijnse tekst, zo genoemd omdat de door paus Sixtus V gesponsorde editie als snel werd herzien onder het pontificaat van paus Clemens VIII (1592–1605), lag ten grondslag aan de teksten die in de rooms-katholieke liturgie van vóór het Tweede Vaticaanse Concilie (1962-1965) wereldwijd werden gebeden. In 1906 publiceerde Eberhard Nestle zijn Novum Testamentum Latine, waarin de Clementijnse tekst van een kritisch apparaat met varianten van eerdere edities en manuscripten werd voorzien. Dit apparaat werd weer herzien door Kurt and Barbara Aland in edities in 1984 en 1992.

Uiteindelijk zou in 1979 de Nova Vulgata gepubliceerd worden. Heden ten dage wordt deze vertaling gebruikt voor de teksten die in het Romeinse lectionarium en brevier (getijdengebed) zijn opgenomen. Maar zoals Hieronymus’ Vulgaat destijds kon de Nova Vulgata niet op unanieme sympathie van katholieken wereldwijd rekenen. Sommige gedeelten uit het Oude Testament werden eerder als nieuwe vertaling dan als herziening van Hieronymus’ werk gezien. Waarschijnlijk heeft Hieronymus in zijn grot bij de Geboortekerk te Betlehem niet kunnen vermoeden hoezeer zijn monnikenwerk eeuwen lang en wereldwijd de cultuur en mentaliteit van de christenen in het Westen zou vormen. Taal immers is een machtig wapen om hoofden en harten te in-formeren en de werkelijkheden van mensen uit te breiden.

(door Paul van Geest)


Bron: Tilburg School of Catholic Theology, met dank aan Paul van Geest.