Het Bijbelboek Deuteronomium is het laatste boek van de Tora of Pentateuch, de eerste vijf boeken van het Oude Testament. In het Hebreeuws wordt het dewarim genoemd, wat 'woorden' betekent. Het Griekse deuteronomion betekent 'de tweede wet' wat verwijst naar de schijnbare herhaling van wetten die al eerder in de Tora waren voorgekomen. Het boek Deuteronomium wordt vooraf gegaan door het boek Numeri en wordt gevolgd door Jozua, het eerste deel van de zogenaamde Historische Boeken. De belangrijkste elementen in het boek zijn de toespraken van Mozes (Dt 5-11 en Dt 27-28) en een opsomming van wetten (Dt 12-26). Het begin (Dt 1-4) en einde (Dt 29-34) van Deuteronomium zijn waarschijnlijk van een latere datum. Inhoudelijk eindigt het boek met de dood van Mozes en de aanstelling van Jozua, waardoor het narratief naadloos in het Historische Boek Jozua overgaat.
Naamgeving en Datering
De Hebreeuwse benaming van dit Bijbelboek luidt devarim, naar het joodse gebruik om geschriften met hun openingswoorden aan te duiden. De openingswoorden van dit boek luiden Elleh ha-devarim asher diber Mosheh el-kol-Yisra’el be’eber ha-Yarden bemidbar ba-Arabah mool Suf, bayn-Paran ubayn-Tofel we-Laban wa-Chatserot we-Diy zahab, wat in het Nederlands vertaald wordt met ‘Dit is de rede die Mozes aan de overzijde van de Jordaan voor heel Israël gehouden heeft, in de Araba bij Suf, tussen Paran en Tofel, Laban, Chaserot en Di-Zahab’. De voor christelijke begrippen meer gangbare aanduiding Deuteronomium heeft het Bijbelboek te danken aan de Septuagint, de Griekse vertaling van het Oude Testament die al voor de geboorte van Christus in omloop was. Het Griekse woord deuteronomion betekent ‘tweede wet’ en is een onjuiste vertaling van Dt 17:18, waar mishneh ha-torah ha-zot staat, dat letterlijk ‘een kopie van deze wet’ betekent. Dit werd de titel en gangbare aanduiding voor de Griekse vertaling van het geschrift, dat in het Grieks aanvangt met de zin: Houtoi hoi logoi hous elalesen Mōusen panti Israel peran tou Iordanou en tei eremōi pros dusmais plesion tes eruthras ana meson Paran Tofol kai Lobon kai Aulōn kai katachrusea. Dit Griekse opschrift van het Bijbelboek is overgenomen in de latere vertalingen in het Latijn en de verscheidene landstalen als Engels en Nederlands. Het Latijnse deuteronomium is een transcriptie van het Griekse deuteronomion.
De datering van het Bijbelboek Deuteronomium is vrij complex. Men postuleert dat een eerste versie van Deuteronomium gebaseerd is op materiaal dat omstreeks de achtste eeuw voor Christus geschreven is. Deze eerste versie zou in de hedendaagse compositie van het boek terug te vinden zijn in Dt 4:44-26:68. Vervolgens zijn er vermoedelijk in de zesde en vijfde eeuw voor Christus nog aanvullingen en veranderingen doorgevoerd en heeft het Bijbelboek zijn huidige vorm pas in de vijfde eeuw voor Christus gekregen.
Plaats binnen het Oude Testament
Het Bijbelboek Deuteronomium behoort tot de zogenaamde Tora. Dit is de Hebreeuwse naam voor de eerste vijf boeken van het Oude Testament. Dezelfde verzameling boeken wordt ook wel aangeduid als ‘de boeken van Mozes’, een verwijzing naar de traditionele herkomst van deze boeken: Mozes zou deze op de berg Sinai van YHWH ontvangen hebben. Tevens is Mozes, behalve in het boek Genesis, de hoofdpersoon in deze reeks geschriften. De Griekse benaming Pentateuch (wat letterlijk ‘vijf boeken’ betekent) wordt ook wel gebezigd. Het Hebreeuwse woord tora is afgeleid van een stam die ‘onderwijzen’ betekent en zou dus vertaald kunnen worden met ‘les’ of zelfs ‘wet’.
Bron: Tilburg School of Catholic Theology
