Catharina groeit op in de Italiaanse stad Siena in een kinderrijk gezin. Ze is een van de jongste van in totaal 25 kinderen en moet thuis zware lichamelijke arbeid verrichten. Haar vader - Jacopo Benincasa – is een welvarende wolverver, die hoog aanzien heeft in Siena.
Catharina is graag alleen en wordt gezien als een lastige dromer. Op haar zesde krijgt ze haar eerste visioenen en mystieke ervaringen. Ze ziet onder andere beschermengelen. De mystiek -de onmiddellijke en bewuste ervaring van God –is daarmee haar drijfveer geworden. Niet lang daarna besluit ze, als klein meisje, om zich volledig te wijden aan de godsdienst. Ze wordt vooral in beslag genomen door Jezus en zijn lijden. Catharina wordt steeds strikter en vuriger in haar discipline, vroomheid en geloof. Ook voelt ze zich erg aangetrokken tot heiligen die zich inzetten voor de redding van hun medemens.
Op haar zestiende deelt Catharina haar ouders mee dat ze niet wilt trouwen. In plaats daarvan knipt ze haar lange haar af en bindt een hoofddoek om. Ze wilt lid worden van de derde orde van de heilige Dominicus. Daar stuit ze eerst nog op verzet – ze is te jong en te mooi en wordt geweigerd. Pas als ze de pokken krijgt en daar blijvende littekens aan overhoud, laten ze haar toe.
Eigenzinnig als ze is, belijd Catharina het geloof niet in het klooster. In plaats daarvan richt ze thuis een soort cel in, in de werkplaats van haar vader. Daar woont ze tussen haar 16e en 19e levensjaar in volledige afzondering. Drie jaar lang spreekt ze vrijwel niemand en legt zichzelf een keihard boeteleven op. Ze doorloopt in deze jaren een grote spirituele ontwikkeling door en doet veel zelfkennis op. Ook blijft ze visioenen houden, waaronder ‘ het mystieke huwelijk met Christus’.
Na een aantal jaar een ascetisch leven te hebben geleid, krijgt Catharine in een visioen te horen dat ze afscheid moet nemen van haar kluizenaarsleven en andere mensen moet gaan verzorgen. Catharina vindt het in het begin nog een lastige taak: hoe kan zij als vrouw mensen gaan redden? Vrouwen worden immers niet hoog geacht in die tijd en het is ongepast om je als vrouw te begeven in gezelschap van mannen. Toch geeft het geloof haar de kracht en moed om zich onverschrokken tussen allerlei rangen en standen te begeven. Radicaal als ze is, doet ze ook dit met volle overgave. En daar begint haar leven van contemplatie en concrete zorg voor naasten.
Catharina verzamelt eten en kleren voor de armen, ze bezoekt gevangenen en ze verpleegt zieke mensen in het melaatsenhuis, bij wie anderen niet in de buurt durven komen vanwege hun besmettelijke ziekten. Met gevaar voor eigen leven verzorgt ze bijvoorbeeld pestlijders.
Tegen armen en zieken is Catharina praktisch en liefdevol. Maar tegen machthebbers is ze genadeloos en confronterend. Ze heeft een sterke en intimiderende persoonlijkheid. Als ze iets wilt en haar zin niet krijgt, roept ze: “Voglio”. Oftewel: Ik wil het! Dit doet ze tegen allerlei hooggeplaatste figuren zoals de paus en andere wereldlijke vorsten.
Vaak schrijft ze gepeperde brieven waarin ze haar mening niet onder stoelen of banken schuift. Haar volgers worden aangetrokken door haar opgewekte humeur en pittige uitspraken. Ze is erg impulsief, maar treedt ook op met een groot zelfbewustzijn.
Vanwege haar visioenen van Jezus, Maria en diverse heiligen, is Catharina inmiddels wijd en zijd bekend. En mede dankzij haar charisma en haar heilige levenswijze verzamelt ze een groep trouwe volgelingen om haar heen die haar kiezen als leidsvrouwe en voorbeeld – de volgelingen worden ook wel de 'Caterinati' genoemd. Catherina heeft nooit diepgaande scholing gehad, maar wordt toch gezien als een briljante theoloog. Regelmatig zijn haar volgers getuigen van de extase die ze ontvangt tijdens het gebed. Onder de fans bevinden zich mensen van allerlei rangen en standen: adellijke jongeren, oude kooplieden, priesters, advocaten, kunstenaars en soldaten. Zij helpen haar ook graag met haar liefdadigheidswerk en het gezelschap reist regelmatig samen rond.
Als ze 27 jaar is, wordt priester Raymundus van Capua haar geestelijk leidsman. Hij geeft haar advies over haar spiritualiteit en gebedsleven en is tevens haar biechtvader. Raymundus wordt enkele jaren daarna magister-generaal, waarmee hij aan het hoofd van de Dominicaanse kloosterorde staat. Later schrijft hij haar biografie, waardoor we veel over Catharina weten.
Op haar 28e verblijft Catharina in Pisa. Daar ontvangt ze naar zeggen de Stigmata - dezelfde vijf bloedende wonden als Jezus tijdens zijn kruisiging. Het past binnen het plaatje dat ze zich steeds meer vereenzelvigt met mensen die zwaar te lijden hebben.
Catharina leert pas laat om zelf te schrijven. Vóór die tijd dicteert ze haar geschriften aan secretarissen. Haar belangrijkste werk is de ‘Dialoog van de goddelijke voorzienigheid’. Dit wordt ook wel het ‘Boek van de goddelijke leer’ genoemd, of kortweg ‘De dialoog’ omdat het haar wordt ingegeven in een visioen in 1378. In dit geschrift schrijft ze over het zoeken naar Waarheid, over het mystieke leven van de kerk en over het mededogen van Christus.
Daarnaast zijn er 381 brieven bekend, die nog worden beschouwd als een hoogtepunt in de klassieke Italiaanse literatuur. Ze corresponteert met veel verschillende mensen van allerlei rangen en standen, zowel burgers als geestelijken, priesters en nonnen tot kardinalen en pausen. Ook zijn er 26 gebeden overgeleverd.
Mede aangemoedigd door Raymundus, bemoeit Catharina zich veelvuldig met de politiek. Eerst houdt ze het regionaal, bij de conflicten tussen allerlei steden in haar omgeving. Later mengt ze zich ook in de wereldpolitiek. Haar voornaamste interventie is die met de paus Gregorius XI in 1376. Hij zetelt in die tijd in Avignon, in plaats van in Rome. Dit staat Catharina niet aan en op haar aandringen verhuist hij terug naar Rome. Iets wat hij al langer van plan was, maar niet durfde. Catharina weet zijn twijfels en angsten echter weg te nemen en schrijft hem bijvoorbeeld: ‘Wees alstublieft een man en geen angstige zuigeling! Wissel uw melktanden eindelijk in voor een vast gebit!’
De verhuizing pakt niet gunstig uit. Ruim een jaar later overlijd hij en word opgevolgd door Urbanus VI. De kardinalen in Avignon kiezen echter gewoon een nieuwe paus uit, waardoor er twee pausen tegenover elkaar komen te staan: het begin van het Westers Schisma. Het is iets waar Catharina veel verdriet om heeft. Zij kiest voor paus Urbanus in Rome.
Op uitnodiging van Urbanus VI gaat Catharina in 1380 in Rome wonen om daar te dienen als zijn raadgeefster. Ze doet haar best om de eenheid van de kerk te bevorderen. Ze probeert Paus Urbanus over te halen om te temperen in zijn arrogantie, maar ze faalt in haar pogingen. In hetzelfde jaar sterft ze, op 29 april in haar huis aan de Via del Papa. Ze is dan 33 jaar – even oud als Jezus toen hij stierf - en verzwakt en verlamd. Sommige bronnen vermelden dat ze zichzelf uithongerde.
In 1461 verklaart paus Pius II haar heilig. In 1866 wordt Catharina tot co-patrones van Rome uitgeroepen en sinds 1939 is zij met Franciscus van Assisi schutspatroon/-patrones van Italië.
Samen met de heilige Theresia van Avila benoemt Paulus VI haar in 1970 tot kerklerares – daarmee zijn zij de eerste twee vrouwelijke kerkleraressen: een eretitel die verleend wordt aan schrijfsters die uitmunten door hun heiligheid in levenswijze, hun trouw aan de kerkelijke leer en hun grote geleerdheid. Catharina krijgt de titel voor haar geschrift over mystiek: 'De Dialoog van de Goddelijke voorzienigheid'.
In 1999 verheft Johannes Paulus II haar tot patrones van Europa, samen met Birgitta van Zweden en Theresia-Benedicta van het Kruis. Ook is ze de patroonheilige van de Dominicanessen van de Derde Orde, de wasvrouwen en de stervenden. En beschermheilige van haar vaderstad Siena. Haar feestdag is op 29 april.
Catharina leeft in een tijd van grote onzekerheid, verwarring en geweld in het westen. In 1348 breekt een pestepidemie uit, waardoor hele streken en kloosters getroffen worden. Het maakt het zeer lastig voor de kerk om haar macht te behouden en de tradities voort te zetten: de kerk verliest aan overtuigingskracht.
Toch weet Catharina met haar overtuigingskracht veel volgelingen te trekken. Haar vurige karakter spreekt veel mensen aan. Hoewel er nauwelijks rechten voor vrouwen zijn in de kerk en samenleving, neemt Catharina die rechten gewoon en laat haar eigenzinnige mening luid en duidelijk horen. En het opvallende is dat de mannenkerk ook luistert naar haar. De combinatie van haar uitdagende karakter, haar wijsheid en grote betrokkenheid met mensen maakt haar populair.
Op allerlei manieren brengt Catharina de opdracht van de dominicanen – het verkondigen van het woord van God – in de praktijk. Daarmee is ze een dominicanes bij uitstek geworden. Naast het verzorgen van de zieken en armen geeft ze ook raad aan allerlei mensen, ze probeert oorlogvoerende steden met elkaar te verzoenen en ze schrijft een boek en allerlei brieven.
Door de eeuwen heen heeft Catharina verschillende bijnamen gekregen: radicale feministe, verschrikking van Avignon, schrijvend geweten van de late Middeleeuwen, mystica, heks en fanatiekeling. Maar ondanks haar eigenzinnige karakter, heeft het haar aan kerkelijke goedkeuring nooit ontbroken.
